Materiały do wypełniania kanałów korzeniowych

Wypełnienie kanału korzeniowego należy do najważniejszych etapów leczenia endodontycznego – istotnie wpływa na wynik końcowy terapii. Prawidłowe wypełnienie kanału, w szczególności części przywierzchołkowej, chroni tkanki okołowierzchołkowe (okw.) przed rozwojem procesów patologicznych i warunkuje wyleczenie istniejących stanów zapalnych.

Szeroki wybór materiałów do wypełniania kanałów umożliwia wyselekcjonowanie optymalnego produktu – nie tylko pod kątem właściwości fizykochemicznych, ale i indywidulanych preferencji lekarza dentysty.

Cechy materiału wypełniającego

Idealny materiał stosowany do ostatecznego wypełnienia kanałów korzeniowych powinien:

• być biozgodny z tkankami przyzębia wierzchołkowego: nie być cytotoksyczny, mutagenny, kancerogenny ani immunogenny oraz nie wywierać działania hamującego na procesy reparacyjne tkanek okw., ale stymulować odbudowę kości wyrostka zębodołowego zniszczonej procesem zapalnym.
• wypełniać kanał w sposób szczelny i trwały: nie ulegać kurczeniu w czasie wiązania (pozytywnym zjawiskiem jest zdolność do pęcznienia podczas wiązania), biodegradacji, resorpcji ze światła kanału; wykazywać adhezję do tkanek zęba
• kontrastować się na zdjęciu rentgenowskim
• łatwo wprowadzać się do kanału (wykazywać odpowiednią przyczepność, plastyczność i długi okres wiązania, który umożliwia wykonanie prawidłowego wypełnienia) i łatwo usuwać się z kanału (w przypadku powtórnego leczenia endodontycznego).
• nie przebarwiać tkanek zęba.

Mimo badań i wyprodukowania wielu materiałów, nie udało się stworzyć materiału, który spełnia wszystkie warunki. Najczęściej – by uzyskać optymalne wypełnienie – stosuje się dwa materiały łącznie: materiał plastyczny (uszczelniacz kanałowy – pastę) i materiał pełniący funkcję rdzenia o zróżnicowanej konsystencji (stałej/półplastycznej), zazwyczaj gutaperkę.

Materiały stosowane jako rdzeń

Gutaperka – jeden z najstarszych materiałów stomatologicznych i wciąż bardzo popularny. Gutaperka to naturalny sok gatunków drzew z rodziny sączyńcowatych (Sapotaceae); z chemicznego punktu widzenia jest polimerem poliizoprenowym (trans-1,4-poliizoprenem). Może występować w trzech fazach, do celów stomatologicznych wykorzystywana jest gutaperka w fazach alfa i beta (krystalicznych).

Gutaperka uzyskiwana z drzew to głównie faza alfa. By uzyskać odmianę beta, gutaperkę po podgrzaniu do temperatury powyżej 65°C należy szybko schłodzić.

W fazie beta w temperaturze pokojowej gutaperka ma postać ciała stałego, jest spoista i w niewielkim stopniu plastyczna. Po podgrzaniu do temperatury 42-49°C przechodzi w fazę alfa  i staje się miękka, płynna, ciągnąca i lepka (właściwości wykorzystywane przy metodach termoplastycznych). W temperaturze powyżej 65°C gutaperka staje się płynna.

Gutaperka wykazuje wiele cech idealnego materiału do wypełniania kanałów, tzn.:

• wysoką biozgodność
• stabilność objętościową w kanale
• łatwość usuwania z kanału
• dobry kontrast na zdjęciach rentgenowskich.

Gutaperka najczęściej jest produkowana w postaci ćwieków gutaperkowych; w ich skład wchodzą:

• czysta gutaperka (ok. 20%)
• tlenek i krzemian cynku (40-60%)
• woski, żywice
• kontrast rentgenowski (siarczan baru)

Same ćwieki (mimo kondensacji) nie mogą zamknąć szczelnie kanału – należy stosować je wraz z uszczelniaczami.

Ćwieki srebrne i tytanowe – obecnie stosowane bardzo rzadko, ew. do wypełniania kanałów bardzo zakrzywionych i wąskich, gdy nie można użyć gutaperki.

Resilon – materiał syntetyczny stosowany od kilkunastu lat, złożony m.in. z termoplastycznego polimeru na bazie alifatycznego poliestru, bioaktywnego szkła, tlenochlorku bizmutu i siarczanu baru. Wykazuje podobne właściwości biologiczne i fizykochemiczne do gutaperki; również wykorzystywany jest do wypełniana kanałów metodami na zimno i termoplastycznymi. Występuje w postaci ćwieków, grubych pałeczek lub warstwy materiału pokrywającej nośnik. Łatwo się usuwa ze światła kanału. Używany wraz z dedykowanymi uszczelniaczami.

Uszczelniacze kanałowe

Uszczelniacze kanałowe po przygotowaniu mają konsystencję pasty, stosuje się je w połączeniu z materiałem pełniącym funkcję rdzenia wypełnienia. Ich rola polega na wypełnianiu szczelin między rdzeniem a ścianą kanału korzeniowego oraz przestrzeni między ćwiekami. W warunkach optymalnych uszczelniacz zapływa też w zachyłki kanału i kanaliki zębinowe.

Uszczelniacze mogą mieć postać proszku, który należy rozrobić płynem lub żelem (by uzyskać pastę) albo postać dwóch past (należy je zmieszać).

Uszczelniacze na bazie tlenku cynku i eugenolu – w postaci proszku z tlenkiem cynku (który rozrabia się eugenolem) lub materiału typu pasta/pasta. Zawierają związki kontrastujące (np. siarczan baru), mogą zawierać żywice naturalne. Łatwo wprowadza się je do kanału, ale usuwanie może być trudniejsze. Wykazują stosunkowo wysoką zdolność uszczelniania kanału bezpośrednio wypełnieniu; z czasem resorbują na skutek rozpuszczalności w płynach ustrojowych i stałego uwalniania się eugenolu. Lepszą jakość wypełnienia można uzyskać, wykorzystując je w charakterze uszczelniaczy ćwieków gutaperkowych (łączą się chemicznie z gutaperką, dając wypełnienie nierozpuszczalne w płynie tkankowym).

Materiały na bazie cementu glass-jonomerowego – praktycznie niestosowane.

Materiały na bazie wodorotlenku wapnia – najczęściej w postaci użytkowej pasta/pasta, dobrze tolerowane przez tkanki okw. Dobrze przylegają do ścian kanału, ale łatwo ulegają resorpcji z jego światła. Łatwo można je usunąć z kanału korzeniowego.

Materiały na bazie siloksanów – polimery krzemowo-organiczne. Cechuje je zgodność tkankowa, nierozpuszczalność w płynach ustrojowych i minimalny skurcz w czasie wiązania. Łatwo usuwają się z kanału.

Materiały na bazie żywic syntetycznych – wykazują dużą odporność na nacisk, dobre przyleganie brzeżne i minimalną rozpuszczalność w płynach tkankowych (niepodatność na resorpcję). Biozgodność zależy od składu.

Materiały do wstecznego wypełniania kanałów

Zabieg resekcji wierzchołka korzenia polega na odcięciu wierzchołka korzenia zęba i (zazwyczaj) na wstecznym opracowaniu i wypełnieniu kanału. Przez wiele lat do wstecznego wypełnienia kanału stosowano amalgamat, rzadziej cement fosforanowy, karboksylowy, złotą folię, porcelanę, gutaperkę, cementy glass-jonomerowe oraz modyfikowane cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe w postaci preparatów IRM czy SuperEBA. Aktualnie do takich celów zaleca się stosować materiały na bazie mineralnych aglomeratów trójtlenków metali – o wysokiej biozgodności, stosunkowo dobrej szczelności, które sprzyjają procesom gojenia tkanek okw.

Ze względu na wieloletnie obserwacje kliniczne w powszechnym użyciu nadal są preparaty IRM i SuperEBA.